जनकपुरधाम, २६ माघ । छैटौं जनकपुर साहित्य महोत्सवको तेस्रो तथा अन्तिम दिनको प्रमुख आकर्षणको रुपमा रहेको विशेष सत्र ‘मधेशको मत’ ले मधेशको राजनीति, जनचेतना र बदलिँदो सामाजिक संरचनामा गहन विमर्श प्रस्तुत गरेको छ ।

प्रतिनिधि सभा सदस्यहरु मनिष सुमन, योगेश भट्टराई र डा. अमरेश कुमार सिंह जस्ता विशिष्ट व्यक्तित्वहरूले यस सत्रमा आफ्ना विचारहरू राखेका हुन् । उनीहरूले मधेशको वर्तमान राजनीतिक अवस्थादेखि सामाजिक संरचनासम्मका विभिन्न पक्षहरू उजागर गरेका थिए ।

प्रतिनिधि सभा सदस्य मनिष सुमनले मधेशको राजनीति अहिले गहन परिवर्तनको मोडमा रहेको बताउँदै मधेशी समुदायको राजनीतिक सहभागिता, संघीयताको कार्यान्वयन र समावेशी नीतिहरूको प्रभावकारितामा आफ्नो धारणा व्यक्त गरे । उनले मधेशी जनतामा विद्यमान असन्तोष, राजनीतिक व्यवस्थाप्रतिको भरोसाको कमी र विकेन्द्रीकरणको क्रममा देखिएका अवरोधहरूबारे विस्तृत विश्लेषण प्रस्तुत गरेका छन् ।

सुमनले भने, ‘मधेशमा अहिलेको सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेको राजनीतिक रूपमा सम्पूर्ण जनसमुदायलाई आवद्ध गर्नसक्ने नेतृत्वको अभाव हो । संघीयता लागू हुँदा मधेशी समुदायको आकांक्षा पूरा हुने विश्वास थियो । तर, वर्तमान अवस्था हेर्दा ती आकांक्षा अझै परिपूर्ण भइसकेका छैनन् ।’

उनका अनुसार मधेशको राजनीति अझै पनि पहिचान र समावेशीताको मुद्दाले भरिएको छ । मधेशी समुदायका लागि यो समय कठिन भए पनि राजनीतिक नेतृत्वले अब देशव्यापी परिवर्तनलाई मध्यनजर गर्दै समाधानतर्फ उन्मुख हुनुपर्नेमा उनले जोड दिए ।

प्रतिनिधि सभा सदस्य योगेश भट्टराईले मधेशको बदलिँदो सामाजिक संरचनालाई विश्लेषण गर्दै समावेशिता, लैङ्गिक समानता र समुदायबीचको समन्वयमा केन्द्रित रहेर आफ्ना विचार राखे ।

उनले भने, ‘मधेशमा सामाजिक रूपान्तरणका लागि भएको आन्दोलनले ठूला उपलब्धिहरू हासिल गरे पनि सामाजिक स्तरमा समानता र समावेशीताको पूर्णतः कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । विशेष गरी लैङ्गिक समानता र सामाजिक न्यायको क्षेत्रमा अझै धेरै चुनौतीहरू छन् ।’

भट्टराईले मधेशको सामाजिक संरचना बदलिँदै गए पनि सामाजिक आर्थिक असमानता, जातीय विभाजन र लैङ्गिक असमानताको समस्या अझै गहिरो रहेको बताए । उनले समावेशी लोकतन्त्रको आधारमा मात्रै मधेशको सामाजिक संरचनामा दिगो परिवर्तन हुनसक्ने तर्क गरे । ‘हामीले समाजलाई परिवर्तन गर्न चाहने हो भने सबै वर्ग, लिङ्ग र जातीय समुदायको सहभागिता आवश्यक छ,’ उनले थपे ।

त्यस्तै, प्रतिनिधि सभा सदस्य डा. अमरेश कुमार सिंहले मधेशको विकासमा शिक्षा र स्वास्थ्यको भूमिका उजागर गर्दै यस क्षेत्रमा आवश्यक सुधार र नीतिगत परिवर्तनबारे आफ्ना विचारहरू राखे । उनले भने, ‘मधेशको आर्थिक विकासको लागि शिक्षा र स्वास्थ्यको क्षेत्रमा भएको अव्यवस्थित अवस्था सबैभन्दा ठूलो अवरोध बनेको छ । स्वस्थ र शिक्षित जनशक्ति विना हामी समृद्ध मधेशको परिकल्पना गर्न सक्दैनौं ।’

उनले मधेशमा शिक्षाको पहुँच, गुणस्तर र स्वास्थ्य सेवाको उपलब्धता र गुणवत्ता सुधारका लागि सरकारी प्रयासहरू अपर्याप्त भएको बताउँदै सामाजिक न्याय र समान अवसर प्रदान गर्न यी दुवै क्षेत्रको सुधार अपरिहार्य रहेको बताए । ‘मधेशी जनताले यस्ता आधारभूत सुविधाहरूमा सहज पहुँच नपाउँदा समृद्धिका योजना केवल दस्तावेजमा सीमित भइरहेका छन्,’ उनले भने ।

सत्रका सहजकर्ता टिकाराम यात्रीले यस विशेष सत्रको समापन गर्दै वक्ताहरूका विचारलाई समेट्दै मधेशको सामाजिक संरचना, राजनीति र समग्र विकासलाई सम्बोधन गर्दै महत्वपूर्ण निष्कर्ष प्रस्तुत गरेका थिए ।

जनकपुर साहित्य महोत्सवको यस विशेष सत्र ‘मधेशको मत’ ले मधेशको राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक परिस्थितिबारे गहन विमर्श प्रदान गर्दै समावेशीताको महत्त्व, संघीयताको चुनौती र सामाजिक संरचनामा परिवर्तनका लागि आवश्यक कदमहरूको गहिरो विश्लेषण गरेको आयोजकको ठहर छ ।

default