–ज्योति झा
जनकपुरधाम, ४ कार्तिक । हाम्रो समाजमा भव्य रूपमा लक्ष्मीको पूजापाठ गरिन्छ । घरघरमा उज्यालो बालिन्छ, फूलमालाले सजाइन्छ, धन समृद्धिको कामना गर्दै लक्ष्मीको मूर्तिलाई उच्च सम्मान दिइन्छ । तर, यही समाज जब छोरी जन्मिन्छ, तब धेरै ठाउँमा त्यो घरमा उत्सव नभई शोक मनाइन्छ । लक्ष्मीलाई पूजिन्छ । तर, घरभित्र जन्मिएकी ‘लक्ष्मी’ लाई बेवास्ता गरिन्छ ।

छोरीलाई माया, समान अवसर र सम्मान दिनुको सट्टा धेरै ठाउँमा उसलाई घरधन्दा गर्ने मान्छे, बोझ वा अरूका लागि मात्र बनेको प्राणी ठानिन्छ । उसको मूल्य उसले कति राम्री देखिन्छे भन्ने आधारमा तोकिन्छ, न कि उसको बुद्धि, क्षमता र सपना अनुसार । समाजले महिलालाई सुन्दर र शान्त हुनुपर्ने दबाब दिन्छ । तर, उसलाई स्वतन्त्र र सक्षम बन्ने अधिकार दिन चाहँदैन ।

महिला र छोरीलाई भोग वस्तुजस्तो हेर्ने सोच अझै मेटिएको छैन । तर, विडम्बना के छ भने यिनै मानिसहरू वर्षमा एकपटक लक्ष्मी पूजा गर्छन् । त्यो पनि भव्य सजावट, प्रसाद र माताको मूर्ति ल्याएर । मूर्तिलाई सम्मान किनभने लक्ष्मी धनकी देवी हुन् । तर, घरकी लक्ष्मीलाई सामान सरह बुझ्छन् ।

जब समाजले छोरीलाई हेर्ने दृष्टिकोण परिवर्तन गर्छ, तब मात्र समाजले वास्तविक प्रगति गर्छ । हामीले पूजा गर्ने लक्ष्मी कुनै मूर्तिभित्र मात्र होइनन् उनी त हाम्रा आमा, छोरी, दिदी, बहिनी र साथीहरूमा जीवित छन् ।

बाहिर देखावटी पूजा गर्ने, झिलमिल बति बाल्ने तर घरमा नारीप्रतिको अपमान, तिरस्कार र हिंसा गर्ने । लक्ष्मीको मूर्तिलाई चन्दन र फूल अर्पण गर्ने हातहरू नै प्रायः नारीको स्वतन्त्रता मौन गराउँन खोज्छ । उसको आवाज दबाउँछ ।

लक्ष्मीलाई घरमा विराजमान गरिन्छ । तर, छोरीको जन्ममा निधार खुम्च्याएर अनुहार कालो बनाउँछ । लक्ष्मीको पूजा हुन्छ । तर, नारीका आँसुहरूलाई हावामा विलिन गरिन्छ । नारीलाई वंश बढाउने साधन बनाइन्छ । तर, उसैलाई लक्ष्मी भनेर मुखमा मिठास घोलिन्छ ।

कति विडम्बना…! मूर्ति अगाडि झुक्ने घुँडाहरू नारीका अधिकारका कुरा आउँदा सिधा उभिन्छन् । लक्ष्मीको नाममा धनको लोभ गरिन्छ । तर, नारीलाई लक्ष्मीको प्रतीक मान्ने आँट गर्दैन यो समाज ।

लक्ष्मी केवल सुन र चाँदीमा होइनन् । उनी आमा हुन् जो बिहानै उठेर घर उज्यालो बनाउँछिन् । उनी छोरी हुन् जो भविष्यका सपनाहरू बोकेर हिँड्छिन् । उनी श्रीमती हुन जो घरलाई घर बनाउँछिन् । तर, यिनै लक्ष्मीहरू समाजमा कहिले कमजोर ठहरिन्छन्, कहिले मौन गराइन्छन् ।

यदि लक्ष्मीलाई साँच्चिकै पूज्नै छ भने दीप बाल्नु मात्र पर्याप्त छैन । हृदयमा सम्मानको उज्यालो बाल्नुपर्छ । धूप धुँवाको गन्ध नभई समानताको सुगन्ध फैलाउनुपर्छ । लक्ष्मीलाई आँगनमा नभई दृष्टिमा बसाल्नुपर्छ ।

लक्ष्मीको आगमन त्यो दिन हुनेछ जब नारीका आँसुहरू पूजा नभई परिवर्तनको बीउ बन्नेछन् । जब नारीलाई सजावट नभई सम्मान दिइनेछ । जब लक्ष्मीको अर्थ मूर्तिमा नभई जीवनमा देखिनेछ ।