–ज्योति झा
जनकपुरधाम, १ कार्तिक । धनलाई तेह्र गुणा बढाउने र धनमा वृद्धि हुने दिन हो धनतेरस । यसलाई अझ स्पष्ट गर्ने हो भने ‘धन’ को अर्थ समृद्धि र ‘तेरस’ को अर्थ तेह्र दिन । यो पर्व नेपालको तराई, पहाड मात्र नभई समस्त भारतमा पनि श्रद्धासंग मनाइन्छ । र, खास गरेर व्यवसायीहरुले अझ बढी श्रद्धाले मनाउँछन् ।

धनतेरसका दिन समुन्द्र मन्थनक्रममा धनवन्तरीको उत्पति भएको थियो । र, धनको देवता कुवेरको जन्मोत्सव पनि भएकाले यसलाई बढी महत्त्वका साथ पर्वको स्वरूप मनाइन्छ । धनतेरस प्रत्येक वर्ष कार्तिक कृष्णपक्षको त्रयोेदशी अथवा कागतिहारका दिन मनाउने प्रचलन छ ।

धनतेरसको दिनदेखी नै लक्ष्मीपूजा र माताको स्वागतको तयारी शुरु हुन्छ । धन भन्नाले जीवनका भौतिक आवश्यकताहरू पूरा गर्न प्रयोग गरिने सम्पत्ति, पैसा, वस्तु, साधन हो । हामी सबैलाई थाहा छ धनले हाम्रो जीवन सजिलो, सहज र सुरक्षित बनाउँछ । दैनिक खानेपानी, कपडा, घरवार, स्वास्थ्य, शिक्षा, व्यवसाय, चाडपर्व मनाउने सबैमा धन आवश्यक पर्दछ । तर, धन आफैंमा सबै कुरा होइन यो केवल जीवनको भौतिक पक्षलाई सम्बोधन गर्ने साधन मात्र हो । धनले माया, प्रेम, मानवीय मूल्यहरू प्रतिस्थापन गर्न सक्दैन तर जीवनयापनका लागि धन आवश्यक हुन्छ ।

यस्तो कोहि नहोला जसले धनको आश गर्दैन । झन यो अर्थयुगमा जहाँ सम्बन्ध, परिवार, माया देखी ठूलो अर्थात धन नै सर्वोपरि बुझिन्छ । धनीदेखि गरिबसम्म हरेक मान्छे धन कमाउन दिनरात मेहनत गर्छन् । जीवनका न्युनतम आवश्यक्ताहरु पुरा गर्न हामीलाई धनको खाँचो पर्छ । तर, यी आफैंमा उपलब्धी होइनन् ।

हामीले एउटा कुरा सधैं बुझ्नु पर्छ । मेहनतले कमाएको धनले सधंै सन्तुष्ट बनाउँछ भने बेइमानी, भ्रष्टाचारी गरेको धन असन्तुष्टि र समस्या उत्पन्न गर्छ । हुन् त धन सबैथोक होइन । स्कुलमा पनि प्रायः वादविवाद हुँदा हामीलाई धन भन्दा विद्या ठूलो भनेर बुझाइन्छ । धन ठूलो कुरो होइन मानवता, प्रेम, आफ्नोपन ठूलो हो रे ! तर, जब हामी व्यवहारिक जीवनमा प्रवेश गर्छौँ हामीलाई धनको खाँचो पर्छ । जिम्मेवारीले धनको आवश्यकता बोध गराउँछ । गाँस, बास र कपासका लागि धन अपरिहार्य हो । धन पाउने लालसा कहिल्यै मेटिदैन । जति कमाउँछौ, उत्तिनै त्यो भोक जाग्दै जान्छ ।

Oplus_16908288

हाम्रो हिन्दू धर्म संस्कृतिमा हरेक पर्व, त्योहारको आफ्नो बेग्लै र खास महत्व छ । हरेक व्रतसंग एउटा कथा जोडिएको हुन्छ र धनतेरससंग पनि एउटा पौराणिक कथा जोडिएको छ । हिमालय नाम भएका एक जना राजा थिए । उनी आफ्ना छोराको जन्मकुण्डली बनाउन ज्योतिष कहाँ पुगे, ज्योतिषले भने विवाह गरेको ठीक चौथो दिनमा राजाका छोरालाइ सर्पको टोकाईले मृत्यु हुनेछ । समय बित्यो राजाको छोराको विवाह त भयो तर जेब हिमालयकी बुहारीले योे कुरा थाहा पाइन्, त्यसपछि आफ्ना श्रीमानलाई यमराजको प्रकोपबाट मुक्त गर्न श्रीमानको कोठा बाहिर घरका सबै गहनाको थुप्रो बनाएर पहाड जस्तै अग्लो चुली बनाइन् र श्रीमानलाई निन्द्रा नआओस् भनेर गीत, भजन र कथा सुनाउन थालिन् । रात्रिकालमा यमराज सर्पको रुप धारण गरी हिमालयका छोरालाई डस्ने विचारले आइपुगे । तर, गहनाको पहाडलाई तिनले नाघ्न सकेनन् र यमराजलाई खाली हाथ फर्कनुपर्यो । यसरी राजकुमारीले आफ्ना पतिको जीवनरक्षा गरिन् ।

यहि मान्यतामा मृत्युलोकमा मानिसहरू आफ्नो घरका सदस्यको आयु, आरोग्य र सुखसमृद्धिको निम्ति धन त्रयोदशी अर्थात धनतेरसका दिन आफ्ना घर बाहिर यमराजलाई बाटो छेक्न एउटा दियो बाल्छन । हाम्रो आर्य संस्कृतिमा स्वास्थ्यलाई धनसम्पति भन्दा महत्त्वपूर्ण वस्तुका रूपमा लिइन्छ , भनिन्छ ’हेल्थ इज वेल्थ’ स्वास्थ्य नै धन हो । स्वस्थ्य राम्रो छ भने धन आर्जन गर्न सकिन्छ । तर, धन छ स्वास्थ्य छैन भने त्यो धन अर्थहीन हुन्छ । त्यसैले पनि धनकी देवी लक्ष्मीको उपासनासंग सम्बन्ध यस पर्वमा सबैभन्दा पहिले यमराजको उपासना गरिन्छ ।

आजका दिन धनि होस् वा गरिब सबैले आ–आफ्नो क्षमता अनुसार केही न केही वस्तु खरिद गर्छन् । हुन् त धनतेरसका दिन सुनचाँदीका सिक्का, भाँडाकुँडा, आभुषण किन्ने परम्परा छ । तर, आधुनिक युगमा हिजोआज जोसंग धेरै पैसा छ उनीहरूले पुरानो वस्तु हटाएर नयाँ सवारी साधन खरिद गर्छन भने जो मध्यवर्गीय परिवारका छन् उ मोटरसाइकल, मोबाइल, कम्प्युटर, साइकल जस्ता वस्तु खरिद गर्न यसै दिनलाई पर्खने चलन छ ।

जसको सामर्थ्य छ, जो सँग राम्रो पैसा छ उसले त भान्साका पूरा समान नै फेर्छन र जो गरिब छ उसले एउटा स्टिलका थाल भए पनि किन्छन् । अरु थोक नभए पनि आजका दिन कुचो, नाग्लो, धनियाँ लिनुलाई अझ राम्रो मानिन्छ । किनभने हाम्रो मिथिलामा मान्यता छ कि कुचो, नागंलो माता लक्ष्मी हुन् । जसरी कुचोले घर सफा गर्छ, धनतेरसले मन र विचार सफा गर्ने सन्देश दिन्छ । र, धनियाँलाई धनसंग जोडिएको छ । त्यही भएर धनतेरसमा किनेको धनियाँ लक्ष्मीपुजामा प्रसाद स्वरूप चढाइन्छ ।

सारांशमा भन्दा आ–आफ्ना सामथ्र्य अनुकुल समग्र भारत र नेपालको तराई क्षेत्रमा यस पर्वलाई धुमधाम र हर्षोल्लासका साथ मनाइन्छ । धन भनेको जीवनको आवश्यक साधन हो । तर, यो मात्र सबै कुरा होइन । धनतेरस त्यो विशेष दिन हो जसले धनको पूजालाई महत्वपूर्ण स्थान दिन्छ । हामीलाई समृद्धि र स्वास्थ्यको कामना गराउँछ । यस पर्वले धनप्रति सकारात्मक दृष्टिकोण र सन्तुलित व्यवहार सिकाउँछ ।